التراث الدینی فی شعر الشعراء التموزیین

تموز اسطوره احیاء و تجدید حیات است و نزد شاعران معاصر عرب نماد بازگشت به گذشته شکوهمند پس از دوره واپس گرایی است.عده ای از شاعران معاصر عرب از دهه پنجاه به بهره گیری از منبع غنی اسطوره بویژه اسطوره تموز روی آوردند که به شاعران تموزی "الشعراء التموزیون" معروفند. از جمله بدر شاکر سیاب و خلیل حاوی و ادونیس به همراه جبرا ابراهیم جبرا و یوسف الخال ، که این دسته از شاعران برای تفسیر نماد تموز در شعر خود کوشش نموده و در مجموعه آثار شعریشان این اسطوره را به شکلهای متفاوت بکار گرفته اند . آنان توانسته اند به شکلی هنرمندانه، اسطوره و مسائل تاریخی و فرهنگی را در شعر بکار ببرند، چنانکه خواننده اشعارشان این احساس را نمی کنند که این مفاهیم واقعی نبوده، و از خیال محض آنان تراوش کرده است. و وقتی سخن از جلوه میراث دینی در شعر شاعران تموزی به سخن می آید، شاعرانی همچون؛ بدر شاکر سیاب و خلیل حاوی و ادونیس را به یاد می آوریم که نمادگرایی دینی در شعر آنان بشکلی گسترده و بوضوح نمایان است و از میراث دینی همچون ثروتی هنگفت در شعرشان بهره گرفته اند. رساله حاضر با عنوان میراث دینی در شعر شاعران تموزی به پژوهش و تحلیل نمادگرایی دینی در مجموعه آثار شعری و قصاید تعدادی از شاعران تموزی مانند بدر شاکر سیاب و خلیل حاوی و ادونیس می پردازد. اینکه چگونه این شعرا از نیرومندترین عناصر میراث دینی به جهت بیان افکار و احساساتشان بهره برده اند. و در شعر و بیان خود، در حد توان از الفاظ و اصطلاحات دینی و آیات قرآن و نمادهای مذهبی در اشکال مختلف آن، استفاده کرده اند. در این پژوهش ابتدا معنای تراث دینی و موروث دینی و سپس شعرای تموزیین درشرح حال و آثار آنان مورد بحث قرار گرفته است سپس به تفکیک به شعر شعرای تموزیین یعنی بدر شاکر السیاب ، حاوی، أدونیس، یوسف الخال، و جبرا ابراهیم جبرا پرداخته شده و نمادهای مربوط به تراث دینی، اسلامی و مسیحی در شعر آنان رمز گشایی شده است و تأثیر قرآن و کتاب مقدس در شعر این شاعران نشان داده شده است. زندگی شعرای تموزیین و بررسی اشعار و آثار آنان در این رساله آمده است. و نیز به این موضوع پرداخته شده است که بیشترین تأثیر فرهنگ دینی اعم از اسلامی و مسیحی در شعر السیاب ، حاوی و أدونیس وجود دارد.لیکن یوسف الخال و جبرا ابراهیم جبرا بسیار کمتر از این مقوله تأثیر گرفته اند که شاید اشعار این دو شاعر در این زمینه موثر بوده است. و در چگونگی استفاده این شاعران از عناصر دینی اعم از نمادگرایی و یا شخصیتهای دینی و مذهبی در شعرشان، به روحیه آنان و دلایل و تأثیرات عاطفی و روانی و همچنین شرایط زمانی و مکانی اشان مربوط می باشد. سخن آخر اینکه در میان شاعران بزرگ معاصر عرب کمتر شاعرانی همچون این سه شاعر مذکور "بدر شاکر السیّاب، خلیل حاوی و أدونیس" می توان یافت که مسئله مهم و حساسی همچون نمادگرایی دینی را به بهترین شیوه به کار گیرد. و بر این اساس که تقریباً این شاعران بزرگ هر کدام به نحوی و به مناسب های گوناگون شعر خود را با مفاهیم و مضامین متفاوت و متعدد میراث دینی، رنگ و جلای خاص بخشیده و هر یک به زبانی و بیانی خود را تابع ارزشهای انسانی و دینی معرفی کرده اند. زیرا که این شاعران قادر نبوده اند که شعر خود را از بوی خوش و جان افزای میراث مقدس دینی محروم سازند.و اما درباره اهمیت موضوع می توان گفت که : با توجه به تحول و پیشرفتی که امروزه در جهان در زمینه علم و ادب صورت می گیرد، جوامع بشری نیازمند آنند که در جهت تأمین نیازهای علمی و فرهنگی و اجتماعی با فرهنگهای متفاوت و گوناگون ارتباط برقرار کرده و با ارزشهای فرهنگ جوامع از جمله فرهنگ اجتماعی، اخلاقی ، ادبی، و به ویژه فرهنگ دینی آشنا شوند. و مبالغه نیست اگر بگوییم که ادبیات انعکاس آینه فرهنگ و میراث هر ملت است. و آگاهی از فرهنگ و میراث هر کشور میسر نمی شود مگر با پرداختن به مطالعه ادبیات آن کشور.چه بسا بخشی از این میراث و فرهنگ را دین تشکیل می دهد. و میراث دینی منبع غنی و پربار برای علما و شاعران هر کشور و ملت و هر مرز و بوم است. زیرا اساس و بنیان هر ملتی را میراث عربی و نمادهای دینی در شعر شاعران معاصر، بر آن شدم که موضوه پژوهش رساله در زمینه میراث دینی در شعر شاعران تموزی نگاشته شود. و نظر به اهمیت و وسعت این پژوهش مطالعات فراوانی در این زمنیه انجام داده و بدان پرداخته ام. یا هدفی مبنی بر این که این تلاش برای گشودن رموز دینی در شعر شاعران تموزی به ثمر بنشیند، تا شاید در نهایت چند کلمه ای سخن و مطالبی تازه برای گفته عرضه کنم. و در رساله حاضر، از منابع ارزشمندی همچون ؛ المجموعه الشعریه الکامله؛ بدر شاکر السیّاب و دیوان خلیل حاوی و الأعمال الکامله ؛ أدونیس ، سود بردم. اما آن دسته از کتابهای تحلیلی و نقدی که برخی از اشعار بدر شاکر سیاب و خلیل حاوی و ادونیس را بررسی کرده اند، بسیارند؛ مانند أسطوره الموت و الإنبعاث فی الشعر العربی ؛ تألیف ریتا عوض ، مع خلیل حاوی فی مسیره حیاته و شعره « أحداث و أحادیث و دراسه» بقلم إیلیا الحاوی، حرکیه الإبداع و البحث عن الجذور؛ هر دو نوشته خالده سعید و کتابهای دیگر. پر واضح است که در این رساله از فرهنگها، دائره المعارف های متعددی بهره برده ام که مهم ترینشان لسان العرب إبن منظور و معجم العربی الحدیث "لاروس" تألیف خلیل جر است.